Sinan Canan’dan üniversite adaylarına tavsiyeler: “Rota Yoksa Seyahat Yok”

Üniversite imtihan sonuçları açıklandı. Üniversite adayları gelecek yolunda en kıymetli kararlarından birini veriyor. Doç. Dr. Görkem İldaş’ın hazırladığı eğitim programı ‘Yolun Başındayken’, gençlerin karar verirken kendilerine hangi soruları sorması gerektiğine odaklandı. Sinirbilim uzmanı- müellif Prof. Dr. Sinan Canan, Görkem İldaş’ın sorularını yanıtladı. İşte Sinan Canan’dan gençlerin tercihlerine ışık tutacak, kendilerini tanımalarına yardımcı olacak altın tavsiyeler…

BEN NE YAPMAK İÇİN BU DÜNYAYA GELDİM?

Birçok genç arkadaşıma hayalini sorduğumda bana meslek isimleri söylüyorlar. Ben klinik psikolog olacağım. O bir hayal değil, o bir meslek ismi. Diyelim ki bir seyahate gideceksiniz, seyahat planı yapıyorsunuz ki hayat aslında bir seyahat. Daima şunu soruyorsunuz; otobüsle mi gideyim, uçakla mı gideyim, otostop mu yapayım? Ortada birileri diyor ki, nereye gideceksin? Onu diyorsun ‘boş ver’. Uçakla mı gideyim, otomobille mı gideyim… Artık nereye gideceğimizi bilmediğimiz takdirde ulaşım usulleriyle ilgili yapacağımız bütün konuşmalar nasıl boş hale gelirse biz, bu bilhassa meslek tercihinde işte o kısma mi gideyim bu kısma mi gideyim tartışmaları ortasında, ben nereye gitmek istiyorum sorusunu pek soramaz hale geliyoruz. Zira aslında yol ya da seyahat aracı gaye haline gelmiş oluyor. Paranın da uçak, otomobil üzere bir araç olduğunu unutuyoruz. Temel her insanın kendine sorması gereken soru ben dünyada istediğim her şeyi elde etsem, yarın sabah ne yapacağım sorusudur. Yani ben ne yapmak için bu dünyaya geldim? Bir mesleği, bir mesleğin eğitimini veren bir üniversiteyi tercih edince güya hayatımızın her şeyi orada belirlenecekmiş, o bizim bahtımız olacakmış üzere düşünüyoruz. Madagaskar’a, Zanzibar’a, Hindistan’a gitmek isteyin. Siz odağınıza karar verdikten sonra her halde oraya gidersiniz lakin ben uçağa binmek istiyorum dediğinizde kendinizi nerede bulacağınızı bilemeyebilirsiniz. Nereye gideceğinizi biliyorsanız tahminen girdiğiniz bir yol size âlâ hizmet etmeyebilir, onu her an değiştirebilirsiniz lakin burada gayesi bilmek çok değerli. Rota yoksa seyahat yok.

NEYİ YAPARKEN KENDİNİ DÜZGÜN HİSSEDİYORSUN?

Ancak biz bilhassa genç yaşlarından itibaren kişinin kendini gözlemlememesi için elimizden ne gelirse yapıyoruz. Onu derslere, yarışlara, bu türlü yarış atı üzere birtakım şartlara boğuyoruz ve hayatta hakikaten keyif aldığımız şeylerin neler olduğunu bile bilemeyecek hale geliyoruz. Genç arkadaşlarımıza soruyorum; sen neden keyif alıyorsun? Diyor ki, ben oyun oynamaktan hoşlanıyorum. Oyun oynamak senin keyif aldığın bir şey değil. Oyun oynamak senin keyif sistemini suistimal eden bir uygulama. Sen gerçek hayatta birebir sana bir şeyler kattığını düşündüğün neyi yaparken kendini güzel hissediyorsun? Neyi yaparken sıkılıyorsun; bir insan erken yaşlarda bunları izlemeyi öğrenirse ki bunun yeri aslında ortaokul, lisedir ancak vakit yok. Yeteneklerinizi açıkça ortaya koyabileceğin her bir proje, her bir fırsat sana diyor ki, sen de şöyle bir kuvvetli taraf var, hele bir de onu yaptığında, gerçekleştirdiğinde zihinsel bir ödül ve ‘tamam’lık hissediyorsan, düzgün ki bunu yaptım diyorsan onu bir cebe koymak lazım. 

HAYAT SEYAHATİ ARTIK, ŞU AN, BURADA YAŞANIYOR

Şöyle bir tuzak oluyor; bir genç arkadaşımız diyelim müzikte, sanatta, konuşmada, matematikte bir alanda âlâ ve o alanda uygun olduğu vakit bütün hayatını o âlâ olduğu alanda geçirmesi gerektiğini düşünmeye başlıyor. Halbuki insan o kadar çok istikametli bir varlıktır ki, hayatta birçok şeyle uğraşırsınız lakin yarın bir gün öngörülemez hayat koşulları karşınıza o denli bir kombinasyon çıkarır ki ta derinlerden bir yerden getirdiğiniz birtakım zımnî yeteneklerinizden aşikâr olanları bir harman yaparsanız ortaya eşsiz bir şey çıkar. Hayat seyahatinin maalesef algoritmaya ve tarife gelmediğini, buna uygun olmadığını unutuyoruz. Hayat seyahati artık, şu an, burada yaşanıyor. Artık, şu anda ve burada kalamamanın ne kadar, bize ömür uzunluğu, değerliye mal olduğunu görüyorum. Ben şu anda ne yapmak istiyorum, sahiden 20 sene sonrasında neyi hayal ediyorum? Birçok genç arkadaşıma hayalini sorduğumda bana meslek isimleri söylüyorlar; “Ben klinik psikolog olacağım.” Yani o bir hayal değil o bir meslek ismi. Nasıl bir insan olmayı bekliyorsun? Etrafında kimler var, ne yiyip ne içiyorsun, neyle uğraşıyorsun, hangi koşullarda kendini keyifli hissediyorsun? 40 yaşında, 50 yaşında mesela… Bu hayali kuramadığımız da oraya gidemiyorsunuz. Bu türlü bir düşünce var. Sonra ne oluyor diğerlerinin hayallerini yaşıyorsunuz ve yüzde 80 mutsuz oluyorsunuz.

HATALI TERCİH YAPMIŞ ŞAHISTAN TAVSİYE ALINMAZ

Bir kısımla ilgili tavsiye alacaksan temel kuralı söylüyorum; o kısmı okumuş, o mesleği yapmış düzgünlerden tavsiye alacaksın. Mesela biyolojiyi merak ediyorsun, Aziz Sancar’dan tavsiye alacaksın. Lakin bu meslekte kendini bulmuş beşerler bir şey söyleyebilir. Yanılgılı tercih yapmış şahıstan tavsiye alınmaz. Hakikaten kendi ruhunu bulmuş insanlardan biri olmak istiyorsak mesleğinde kendini bulmuş insanlara danışmanımız lazım. Memnuniyetsizlik nadiren işin kendisiyle ilgilidir. O, kişinin işte kendisini bulmasıyla ilgilidir. Bizim temel meselemiz bir şey olmaya niyet ettiğimizde en yeterlisi olmaya niyet etmiyoruz. Sıradan olmaya hazırlıyorlar bizi. Parmak izimden bir tane daha var mı? Ne iş yapıyor olursak olalım nevi şahsına münhasır bir hale çevirebileceğimizi unutmamamız lazım. Bizim mecburiyetimiz bu. Dünyada ne yapıyorsak bize has yapacağız. Eşsiz olmamızın doğal bir sonucudur. 

İNSANIN O KADAR ÇOK SEÇENEĞİ YOKTUR

Çağın krizi seçenek krizidir. Seçenek bolluğu her vakit bizim için güzel bir şey değil. Hatta birçok vakit bizim zihnimizi bloke ediyor. Artık mesela genç arkadaşlarım muhtemelen tercih yaparken yüzlerce seçenekleri olduğunu düşünüyorlar ve bunların ortasından seçim yaparken önemli bir tansiyon yaşıyorlar. Halbuki insanın o kadar çok seçeneği yoktur. Sahiden ulaşabileceğimiz şey bir tanedir. O bir tane şey de kendimizle sohbet ederken aslında arttan kendisini duyurur. Rockstar mı olmak istiyorsun? Birilerine yardımcı mı olmak istiyorsun? Elemek birinci yapmamız gereken şey. İnsan zihni ‘değilleme’yle çalışır; evvel bir ‘değilleri’ atarız, sonra neyin ne olduğunu daha net görürüz. Öncelikle bizim önümüze konmuş, bizim seçeneğimiz üzere görünen şeylerden bizim olmayanları bir eleyelim; çok az kaldığını göreceğiz. Geri kalanda da şu özgürlüğü hiç unutmayalım; yaşınız kaç olursa olsun, o yolda ne kadar ilerlemiş olursanız olun, her an vazgeçebilirsiniz. Her an değiştirebilirsiniz lakin bunun için bir kaide var. Bir seçim yaptığınızda gereğince ardında durmalısınız. 

SADECE ‘UNİCORN’LARLA GİTMİYOR HAYAT!

Yeni dünyanın eski mesleklerle hiçbir alakası yok. Eski sertifikasyonların falan buharlaştığı bir devirdeyiz. Yesyeni ve daha kimsenin, benim de, muhtemelen hayal edemeyeceği meslekler geliyor ve bunları yapacak insanların kendini güzel tanıyan beşerler olacağını biliyoruz. Kendilerini güzel tanıyan beşerler bu yeni belirsizlik ortamında yesyeni fırsatları çıkaracak şahıslar. Teşebbüsçü olup milyon dolara uygulama satacağım diye düşünmesinler. Hayat o denli bir şey değil; yalnızca ‘unicorn’larla gitmiyor hayat.  Kendinizi uygun tabir edebildiğiniz rastgele bir meslek kolunda, bol ve refahı rahatlıkla yakalarsınız ve hayatınızdan da pek hoş lezzet alabilirsiniz. 

İNSAN DAİMA EKSİĞİNİ TAMAMLAMASI GEREKEN BİR CANLI DEĞİLDİR

Özellikle bu devirde ailelerde yetmezlik sendromu oluyor, daima ekstra bir şey yapmaları gerektiğini düşünüyorlar. Biz daima çocuğumuzun eksiğine bakmaya koşullandırıldık. Onların fazlalıklarını, artılarını fark edemiyoruz. Fark edemeyince oraya yatırım yapamıyoruz. Neye yatırım yapıyoruz, matematiği zayıf kursa gönder… Fakat çocuk mesela çok güzel bir hatip, çok yeterli vücut maharetleri, sorun çözme marifetleri var. Bunları görme talihimiz yok. Artık ailenin bu dahli, çocuğu kendi olma yolundan maalesef saptıran bir tesire dönüşüyor. İnsan daima eksiğini tamamlaması gereken bir canlı değildir. Bize eğitimde bu türlü belirtilmesine karşın biz kendimizi söz etmeye gelmiş, artısını sunmaya gelmiş varlıklarız lakin artınızı hiç bilemiyorsanız, bununla hiç meşgul olmadıysanız maalesef ıstırap. Biraz güç bir zihinsel dönüşüm. 

BİZ BİRLİKTE YAŞAMAYA GELDİK DÜNYAYA, BİRİLERİNİ İNŞA ETMEYE DEĞİL 

İleride çocuğun başına gelecek her şeyden ailenin kendisini sorumlu hissettiği bir garip zamandayız. Ben büyürken bu türlü bir şey yoktu. Yani aileler bizim yaradanımız üzere değillerdi o vakit. Bize muhakkak bir güvenlikli alan sağlayıp başlarına nazaran yönlendiriyorlardı. Fakat artık her yerden denetim ediyorlar. Mesela bana en çok sorulan soru, “Çocuğumun beynini geliştirmek için ne yapayım?” Saksıya bitki diktiğinde bir şey yapmıyorsun ki suyunu veriyorsun, çıkıyor işte. Çocuğun illa bir şeyini geliştirmek zorunda değiliz, onun bahtını çizmek zorunda değiliz. Biraz sakin olalım. Biz birlikte yaşamaya geldik dünyaya, birilerini inşa etmeye değil. O çocuk bizim yapamadığımızı yapmaya da gelmedi. Öteki bir vaktin insanı o. 

ANNE BABASI BAŞTA OLMAK ÜZERE; SUSTURSUNLAR!

Kişisel gelişim sistemi bana, sen basketbolda sayı hükümdarı olabilirsin, diyebilir. Yaşım 50 lakin ben bunu isteyebilirim. Ya akıl var, mantık var… Yani fizikî performans, uzunluk maharet, esneklik; bunlar yoksa bu türlü bir şeyin hayalini kurmanın manası yok. Benim de bu yaştan sonra basketbolda sayı hükümdarı olamayacağım diye depresyona girmem mantıklı mı? Hayatta yapabileceğim sayısız şey var. İmkân araştırmasına girebilmek için ise kendini tanımak dediğimiz sorun çok değerli. Bu çok değerli sorulara önemli ciddi yanıt vermek lazım. Maalesef birçok genç arkadaşım bu sorularla karşılaştığında cevaplamaya çalıştığında onun yerine birileri süratle karşılık vermeye kalkacak. Anne babası başta olmak üzere. Sustursunlar onları, evvel bir kendileri düşünsünler, karar versinler. Kendini bilen, bir hayal, maksat yakalayan arkadaşlarımdan da ricam ısrarcı olsunlar.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı